Cây Cúc Áo (Cây Hoa Cúc Áo) – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi

Cây cúc áo, hay còn gọi là cây hoa cúc áo, ngổ áo, nụ áo lớn, phát khát (Vientian) và cresson de Para, là một trong những loại cây thuốc quý giá của Việt Nam. Trong cuốn sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" của Đỗ Tất Lợi, cây cúc áo được mô tả chi tiết với nhiều thông tin bổ ích. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về cây thuốc này, từ đặc điểm, phân bố, thành phần hóa học cho đến công dụng và cách sử dụng.

Mô tả cây Cúc Áo

Hình dáng bên ngoài

Cây cúc áo là một loại cây nhỏ, thường cao từ 0,40 đến 0,70m. Lá của cây có hình dạng trứng thon dài hoặc hình trứng với mép có răng cưa rõ rệt và đôi khi hơi lượn sóng. Phiến lá dài từ 3-7cm, rộng từ 1-3cm, tạo nên một vẻ đẹp tự nhiên và dễ nhận biết. Cụm hoa của cây cúc áo thường mọc ở đầu cành, có hình đầu hơi giống hình nón và mang màu vàng tươi. Hoa dài khoảng 10-15mm, trong khi quả bế có màu nâu, mép có gờ và dài từ 2-8mm, dẹt.

Đặc điểm sinh thái

Cây cúc áo thường mọc hoang ở những nơi có đất ẩm ở Việt Nam và chưa được trồng phổ biến. Bên cạnh đó, cây cũng xuất hiện ở nhiều quốc gia khác như Lào, Campuchia, Philippines, Miến Điện, Malaysia, Ấn Độ, và được cho là có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Điều đặc biệt là cây mọc hoang thường cho vị cay tê mạnh hơn so với cây trồng.

Thành phần hóa học của cây Cúc Áo

Trong cụm hoa cũng như toàn cây cúc áo, có chứa một lượng tinh dầu phong phú với mùi cay nồng. Thành phần chính của tinh dầu này bao gồm chất spilanten (C15H30), một dạng tecpen đặc biệt, cùng với chất rượu có tên spilantola (C17H64N2O). Nghiên cứu từ các tác giả Nhật Bản, Ý như Asahina và M. Asens vào năm 1920 cho thấy, từ 5kg cụm hoa có thể trích xuất khoảng 50g spilantola thô. Khi tương tác với axit clohydric, spilantola tạo ra một bazơ gọi là isobutylamin (C4H11N). Dưới sự tác động của hơi axit clohydric ép, spilantola sẽ tạo ra hydrospilantola, một hợp chất có khả năng sinh ra các axit béo như axit dexylic (C10H20O2) và axit nonylic (C9H18O2).

Công dụng và liều dùng của cây Cúc Áo

Cây cúc áo đã được sử dụng rộng rãi trong y học dân gian với nhiều công dụng hiệu quả. Dưới đây là một số công dụng nổi bật của cây thuốc này:

Chữa đau nhức răng

Công dụng phổ biến nhất của cây cúc áo là dùng cụm hoa giã nhỏ, ngâm rượu để ngậm khi bị nhức răng hoặc sâu răng. Những người đã sử dụng cho biết thuốc giúp làm giảm đau hiệu quả, thậm chí có nơi đã sử dụng thay cho thuốc tê để nhổ răng.

Điều trị các vấn đề về mắt

Lá của cây cúc áo cũng có thể được giã nát và đắp lên mi mắt bị sưng đau, giúp giảm cơn đau và khó chịu.

Chữa nhức đầu và bệnh ở cổ họng

Nhiều quốc gia như Malaysia, Ấn Độ đã sử dụng lá cây này để sắc nước đắp lên đầu nhằm điều trị bệnh nhức đầu. Tại Ấn Độ, cây cúc áo còn được sử dụng để chữa các bệnh về cổ họng và lợi răng.

Thuốc tẩy và thông tiểu tiện

Tại Philippines, người dân sử dụng rễ cây cúc áo làm thuốc tẩy với liều lượng từ 4 đến 8g, sắc với một bát nước. Nước sắc từ lá còn được sử dụng để rửa các vùng bị lở ghẻ, mẩn ngứa.

Dùng trong ẩm thực

Ngoài việc dùng làm thuốc, một số nơi còn sử dụng cây cúc áo trong chế biến món ăn như một loại rau. Người ta tin rằng cây có tác dụng chữa bệnh scobut (chảy máu chân răng).

Đơn thuốc có cây Cúc Áo

Chữa hóc xương gà, xương cá

Một phương pháp hiệu quả để chữa hóc xương gà, xương cá là sử dụng cây cúc áo. Công thức đơn giản như sau:

• Hoa hoặc lá cây cúc áo: 50g
• Lá mảnh cộng: 50g
• Lá dưa chuột: 50g
• Dấm thanh: 3 thìa cà phê (khoảng 20ml)

Cách thực hiện:

• Ba loại lá tươi được hái về, rửa sạch.
• Giã nát và trộn đều với dấm.
• Đợi khoảng 20 phút, vắt lấy một chén nước.
• Bệnh nhân uống một ít nhưng chủ yếu là ngậm.

Người bệnh chỉ nên ngậm một liều mỗi ngày, nếu tình trạng nặng có thể ngậm tới 3 liều, theo kinh nghiệm của cụ Hà Thị Oanh, Y học thực hành 8-1962.

Tóm tắt

Cây cúc áo không chỉ là một loại cây thuốc quý trong y học cổ truyền Việt Nam mà còn có giá trị dinh dưỡng và ứng dụng trong ẩm thực. Với nhiều công dụng như chữa đau răng, nhức đầu, và các bệnh về cổ họng, cây cúc áo xứng đáng được biết đến và khám phá sâu hơn. Hy vọng bài viết này sẽ mang đến cho bạn những thông tin bổ ích về cây thuốc quý giá này và khuyến khích bạn tìm hiểu thêm về những cây thuốc khác trong kho tàng y học dân gian Việt Nam. Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về cây cúc áo và nhiều loại cây thuốc khác, hãy tham khảo cuốn sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" của Đỗ Tất Lợi để có thêm nhiều kiến thức bổ ích!