Họa tiết trống đồng và ý nghĩa trong nghệ thuật Việt Nam

Trống đồng Đông Sơn không chỉ là một biểu tượng văn hóa lịch sử của dân tộc Việt Nam mà còn là một tác phẩm nghệ thuật tinh tế chứa đựng nhiều ý nghĩa. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một biểu tượng đặc sắc trên trống đồng: hình ngôi sao và họa tiết hình lông công. Những hình ảnh này không chỉ đẹp mắt mà còn mang trong mình những câu chuyện văn hóa sâu sắc.

Hình Ngôi Sao và Họa Tiết Hình Lông Công

Khái Niệm và Nguồn Gốc

Trong ấn phẩm "Những trống đồng Đông Sơn" của Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam vào năm 1975, các tác giả Nguyễn Văn Huyên và Hoàng Vinh đã mô tả hình ảnh ở giữa mặt trống là ngôi sao 14 cánh, cùng với họa tiết hình tam giác được gọi là họa tiết hình lông công. Họ cho rằng, giữa các cánh sao là những họa tiết thể hiện bằng hai đường thẳng bọc lấy một hàng chấm nhỏ, tạo nên hình lông công (Ảnh 1). Họa tiết này đã được nghiên cứu và phân tích qua nhiều tài liệu và ấn phẩm khác nhau. Họ cho rằng hình dạng ngôi sao và họa tiết lông công có ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự kết nối giữa con người và thiên nhiên, giữa vũ trụ và trần gian.

Các Cách Gọi Khác Nhau

Theo khảo sát của H. Parmentier, hình ngôi sao này có thể so sánh với hai con cá, trong khi Đào Duy Anh lại cho rằng đó là mặt nguyệt lông công. Sự đa dạng trong cách gọi và nhận diện này cho thấy sự phong phú trong văn hóa và nghệ thuật thời kỳ này.

Sự Tiến Hóa Của Họa Tiết Trống Đồng

Từ Ngôi Sao Đến Mặt Trời

Theo thời gian, hình tượng ngôi sao đã có những biến chuyển đáng kể. Đặc biệt, trong ấn phẩm "Dong Son drums in Viet Nam" xuất bản năm 1990, GS Phạm Huy Thông không còn gọi là ngôi sao nữa mà khẳng định rằng đó chính là mặt trời. Họa tiết hình lông công cũng không được nhắc đến, mà thay vào đó là các kiểu họa tiết tam giác phủ gạch chéo và chữ V lồng. Điều này cho thấy sự chuyển mình trong nghệ thuật tượng trưng của người Đông Sơn.

Sự Phân Loại Họa Tiết Trống Đồng

Các tác giả đã phân loại các mẫu trống đồng thành nhiều nhóm khác nhau. Trong ấn phẩm "Trống Đông Sơn" xuất bản năm 1987, các tác giả đã phân loại thành 5 nhóm A, B, C, D, Đ, và tiếp tục sử dụng hình ngôi sao và họa tiết lông công như đã đề cập. Ở nhóm muộn, như nhóm D, các họa tiết đã trở nên rõ nét hơn, với hình mặt trời được thể hiện một cách sống động thông qua hình tròn lớn với các tia xung quanh. Sự chuyển mình từ ngôi sao thành mặt trời không chỉ là sự thay đổi hình thức mà còn phản ánh sự phát triển tư duy nghệ thuật của cộng đồng.

Giữa Ngôi Sao và Mặt Trời, Giữa Lông Công và Cánh Hoa

Sự Gắn Kết Giữa Hình Ảnh và Ý Nghĩa

Hình ảnh trên các trống đồng Đông Sơn đã tạo nên một sự liên kết giữa ngôi sao và mặt trời, cùng với lông công và cánh hoa. Điều này không chỉ thể hiện sự ghi nhận về thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho sự sống, sự sinh sôi và phát triển.

Ngôi Sao Trở Thành Mặt Trời

Trong các trống thuộc nhóm D, họa tiết thể hiện rõ ràng hình mặt trời, với một hình tròn lớn và các tia sáng xung quanh. Mặc dù ở nhóm A, B, C, một số trống đã cho thấy hình mặt trời, nhưng do được thể hiện thiên về các tia dài và mạnh mẽ, hình tròn trung tâm có phần bị áp đảo.

Cánh Hoa và Họa Tiết Lông Công

Họa tiết lông công không chỉ là hình ảnh trực quan mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa biểu tượng. Qua thời gian, họa tiết này đã chuyển biến thành hình cánh hoa. Điều này có thể thấy rõ ở các trống thuộc nhóm A, B, C, và D, nơi mà hình cánh hoa có sự thể hiện rõ nét và sinh động.

Thống Kê Họa Tiết Mặt Trời và Hoa Cúc

• Nhóm A: 8 trống như Ngọc Lũ, Hoàng Hạ, thể hiện rõ hình mặt trời.
• Nhóm B: 2 trống như Xuân Lập II, An Lão, có hình mặt trời khá rõ.
• Nhóm C: 3 trống như Đông Hiếu, Đông Hòa I, thể hiện rõ mặt trời.
• Nhóm D: 1 trống Tùng Lâm, thể hiện mặt trời rất rõ.
• Nhóm Đ: 8 trống như Làng Vạc, Na Dương, thể hiện rõ hình mặt trời.

Giả Thuyết Về Mối Liên Hệ Giữa Hoa Cúc và Mặt Trời

Nếu những phân tích về hình ngôi sao và họa tiết lông công là chính xác, đây là một cách thể hiện mối liên hệ mật thiết giữa hoa cúc và mặt trời. Hoa cúc được biết đến là biểu tượng của mặt trời ở nhiều nền văn hóa, và điều này cũng phản ánh trong văn hóa Việt Nam. Sự kết hợp giữa hình mặt trời và hoa cúc không chỉ là một biểu tượng nghệ thuật mà còn là một yếu tố gắn kết giữa các thế hệ. Điều này thể hiện sự tôn vinh thiên nhiên, cũng như quyền lực và sự thịnh vượng của nhà nước Văn Lang - Âu Lạc.

Kết Luận

Họa tiết trống đồng không chỉ đơn thuần là những hình ảnh trên một tác phẩm nghệ thuật mà còn là những câu chuyện văn hóa sâu sắc, phản ánh tư duy, tri thức và ý thức thẩm mỹ của thời kỳ Đông Sơn. Hình ngôi sao, mặt trời, cùng với họa tiết lông công và cánh hoa đã trở thành biểu tượng cho sự giao hòa giữa con người và vũ trụ, giữa cái đẹp và ý nghĩa. Những nghiên cứu và khảo sát về họa tiết trống đồng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về văn hóa và lịch sử dân tộc, đồng thời tạo ra một cái nhìn sâu sắc về nghệ thuật Việt Nam trong quá khứ. Hy vọng rằng bài viết này sẽ mở ra thêm nhiều khía cạnh mới cho độc giả trong việc đọc và hiểu về những họa tiết trống đồng, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc.