1. Tìm hiểu về cây sử quân tử
Cây sử quân tử, hay còn gọi là quả giun, sử quân, dây giun, với tên khoa học là
Fructus Quisqualis Indica L, thuộc họ Bàng (Combretaceae). Sử quân tử là một loại dây leo có xuất xứ từ các vùng nhiệt đới, thường được trồng làm cây cảnh. Không chỉ đẹp mắt, hoa sử quân tử còn có nhiều công dụng quý giá trong y học cổ truyền.
1.1 Đặc điểm hình dáng
Cây sử quân tử có lá mọc đối, đơn và hình nguyên. Hoa sử quân tử có hình ống, nở thành từng chùm ở kẽ lá hoặc phần ngọn cành. Quả của cây có hình trái xoan, đầu nhọn, dưới hơi tròn, khi chín có màu nâu sẫm với mặt cắt ngang hình sao 5 cánh. Bên trong quả chứa một hạt hình thoi, vỏ màu nâu sẫm có phần nhân mềm màu vàng, vị ngọt, không mùi.
1.2 Bào chế dược liệu
Dược liệu sử quân tử được lấy từ phần nhân của hạt. Sau khi thu hái quả vào tháng 9-10, người ta loại bỏ vỏ và lấy nhân bên trong để chế biến. Một số phương pháp như sao thơm hay ngâm trong nước qua đêm, sau đó sao vàng, giúp giữ được tài nguyên dinh dưỡng của nhân hạt. Dược liệu cần được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ánh nắng chiếu trực tiếp.
2. Thành phần hóa học của vị thuốc sử quân tử
2.1 Các chất dinh dưỡng
Sử quân tử chứa từ 20 - 27% chất dầu béo màu xanh lục, sền sệt, vị nhạt. Bên cạnh đó, còn có các thành phần như chất gôm, đường, oleic, stearic, linoleic,... Đặc biệt, hàm lượng axit citric và kali quisqualat trong nhân hạt cũng khá cao, từ 19 - 20%.
2.2 Tính chất dược lý
Với thành phần hóa học đa dạng, sử quân tử được biết đến với những tác dụng như bổ dưỡng, thanh nhiệt, giải độc, điều hòa chức năng tiêu hóa. Điều này làm cho sử quân tử trở thành một vị thuốc hữu ích trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau.
3. Tác dụng của sử quân tử
3.1 Liệu pháp cổ truyền
Sử quân tử đã được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền. Theo tài liệu nghiên cứu, cây còn được xem là một dược liệu quý trong việc chữa trị giun sán và các bệnh lý liên quan. Mặc dù có vị ngọt, tính ôn nhưng không có độc, sử quân tử có khả năng đi vào hai kinh tỳ và vị.
3.2 Công dụng chính
- Chữa giun đũa: Sử quân tử là một trong những vị thuốc hiệu quả trong việc tẩy giun, đặc biệt là giun đũa. Đối với trẻ em, liều lượng thường từ 3-5 nhân, còn đối với người lớn có thể dùng 10 nhân, tối đa 20g.
- Kiện tỳ vị: Giúp chữa các chứng cam, sỏi thận, đông máu và các vấn đề tiêu hóa.
- Sát trùng: Sử quân tử còn có tác dụng sát trùng, chữa tiêu chảy, đau bụng và phục hồi chức năng ruột.
3.3 Sử quân tử trong sản phẩm bảo vệ sức khỏe
Nhiều người đã sử dụng sản phẩm chế biến từ sử quân tử như một phần của liệu pháp dinh dưỡng hàng ngày, đặc biệt là trong các phương thuốc cổ truyền. Sử quân tử có thể được kết hợp với các dược liệu khác để tăng cường hiệu quả điều trị.
4. Một số bài thuốc từ sử quân tử
Trong y học cổ truyền, sử quân tử được áp dụng rộng rãi để điều trị nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau. Dưới đây là danh sách một số bài thuốc phổ biến:
4.1 Bài thuốc trị giun kim, giun đũa
- Nguyên liệu: 6 - 12g hạt sử quân tử (bỏ vỏ).
- Cách dùng: Rang hạt và ăn hoặc đun lấy nước uống trước khi đi ngủ.
4.2 Điều trị trẻ tiêu hóa kém
- Nguyên liệu: 40g sử quân tử, 10g thóc ngâm nảy mầm.
- Cách dùng: Sao vàng cả hai nguyên liệu, tán thành bột mịn, trộn với mật ong cho trẻ ăn 1-2 thìa sau khi ăn no.
4.3 Chữa đau nhức răng
- Nguyên liệu: 10 quả sử quân.
- Cách dùng: Đập dập đun với 200ml nước trong 15 phút, dùng nước này để ngậm nhiều lần trong ngày.
4.4 Điều trị chứng cam tích
- Nguyên liệu: 12g sử quân tử, 8g hậu phác, 12g kha tử, 6g trần bì và 4g cảm thảo.
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống giúp trị các triệu chứng cam tích, đầy bụng, đi ngoài phân lỏng ở trẻ em.
4.5 Chữa chứng lở ngứa
- Nguyên liệu: Nhân hạt sử quân tử ngâm với dầu thơm.
- Cách dùng: Uống dầu thơm trước khi đi ngủ sau 3 – 5 ngày ngâm.
4.6 Điều trị táo bón và giun sán
- Nguyên liệu: 8g sử quân tử, 8g đại hoàng, 16g tân lang, 8g hoàng cầm, 16g thạch lựu và 4g cam thảo.
- Cách dùng: Tán tất cả thành bột mịn, mỗi lần uống 12g với nước đun sôi để nguội.
4.7 Điều trị trẻ em hư thũng
- Nguyên liệu: 40g sử quân tử, bỏ vỏ và tẩm mật.
- Cách dùng: Tán thành bột, mỗi lần cho trẻ uống 4g hòa với nước cơm hoặc nước cháo.
4.8 Điều trị suy dinh dưỡng
- Nguyên liệu: 80g sử quân tử, 80g hoài sơn, 80g thần khúc, 8g đậu ván trắng, 4g hoàng liên, 40g bạch đậu khấu, 40g sơn tra, 20g binh lang, 6g sài hồ, 6g mạch nha cùng 5g lô hội.
- Cách dùng: Tán thành bột, vê thành viên, mỗi lần uống 4-8g.
5. Lưu ý khi sử dụng vị thuốc sử quân tử
Mặc dù sử quân tử là một vị thuốc an toàn và lành tính, nhưng cũng cần lưu ý một số điểm khi sử dụng:
- Không nên dùng sử quân tử cùng trà nóng, vì có thể gây tiêu chảy.
- Người bị tỳ vị hư hàn nên hạn chế sử dụng, vì có thể gây nấc.
- Liều dùng cao có thể gây nôn mửa, chóng mặt, khó chịu.
5.1 Tư vấn chuyên môn
Người dùng nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi sử dụng để tránh những tác dụng phụ không mong muốn.
---
Sử quân tử không chỉ là một vị thuốc trị giun sán đơn thuần mà còn là biểu tượng của tri thức dân gian trong việc bảo vệ sức khỏe. Việc hiểu rõ về cây sử quân tử, thành phần cũng như tác dụng của nó sẽ giúp chúng ta khai thác tối đa lợi ích từ loại thảo dược này. Hy vọng bài viết này đã cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết để bạn có thể áp dụng sử quân tử một cách hiệu quả vào cuộc sống hàng ngày.
